آیا آیه « وَالَّذِی جَاءَ بِالصِّدْقِ وَ. در شان ابوبکر نازل شده

آیا آیه « وَالَّذِی جَاءَ بِالصِّدْقِ وَ. در شان ابوبکر نازل شده؟

 والذی جاءَ بِالصِّدْقِ وَ صَدَّقَ بِهِ أُولئِکَ هُمُ الْمُتَّقُون‏ . الزمر / 33 .

کسى که سخن راست بیاورد و کسى که آن را تصدیق کند ، آنان پرهیزگارانند ! .

خلاصه جواب :

اولاً : طبق روایت صحیح بخاری  از قول عائشه که  هیچ آیه‌ای در قرآن کریم در حق ما نازل نشده است ؛  مَا أَنْزَلَ اللَّهُ فِینَا شَیْئًا مِنَ الْقُرْآنِ . صحیح البخاری ، البخاری ، ج 6 ، ص 42 .

ثانیاً : روایتی که این مطلب را برای ابوبکر ثابت می‌کند ، از دیدگاه خود اهل سنت و به اعتراف بزرگان آن‌ها ، جعلی و دروغ است . مجمع الزوائد - الهیثمی - ج 9 - ص 47 – 48 . فتح الباری - ابن حجر - ج 13 - ص 413 .

ثالثاً : نظر حقیقی امیر المؤمنین علیه السلام در باره ابوبکر و عمر همان است که در صحیح مسلم آمده است که آن حضرت آن دو نفر را دروغگو ، گناه‌کار ، حیله‌گر و خیانت‌کار می‌داند  (کَاذِبًا آثِمًا غَادِرًا خَائِنًا) . صحیح مسلم ج 5 ص 157 کتاب الجهاد باب حکم الفئ .

رابعاً : روایات بسیاری در کتاب‌های اهل سنت وجود دارد که اثبات می‌کند این آیه از قرآن کریم در شأن امیر المؤمنین علیه السلام نازل شده است . (الذی صدق به هو علی کرم الله تعالى وجهه ). تفسیر الآلوسی - الآلوسی - ج 24 - ص 3 . لدر المنثور - جلال الدین السیوطی - ج 5 - ص 328 .

تفصیل مطلب :

برخی از علما و مفسرین اهل تسنن ؛ همانند فخررازی و ... تلاش می‌کنند که ثابت کنند این روایت در شأن ابوبکر نازل شده است و مراد از «صدق به» ابوبکر است ؛ اما با مراجعه به مصادر و منابع اهل تسنن ، در می‌یابیم که این مطلب صحت ندارد ؛ بلکه این ‌آیه در شأن امیر المؤمنین علیه السلام نازل شده است .

ما برای اثابت این مطلب به چند دلیل از منابع و مصادر اهل سنت ، اکتفاء می کنیم .

هیچ آیه‌ای در حق خاندان ابوبکر نازل نشده است :

محمد بن اسماعلی بخاری به نقل از عایشه دختر ابوبکر می‌نویسد :

مَا أَنْزَلَ اللَّهُ فِینَا شَیْئًا مِنَ الْقُرْآنِ .

صحیح البخاری ، البخاری ، ج 6 ، ص 42 .

هیچ آیه‌ای از قرآن کریم در باره ما خاندان نازل نشده است .

طبق این روایت که در صحیح ترین کتاب‌ اهل سنت بعد از قرآن آمده است ، تمامی روایات دیگری که در کتاب‌های اهل سنت ، مبنی بر نزول آیاتی از قرآن کریم در حق ابوبکر ، جعلی و در تعارض با این روایت است .

ضعف سند روایت نزول آیه در حق أبی بکر :

خود علمای اهل سنت این روایت را تضعیف کرده‌اند . هیثمی ، عالم مشهور اهل سنت بعد از نقل روایت طولانی به نقل از امیر المؤمنین علیه السلام در فضائل ابوبکر ، می گوید :

وعن أسید بن صفوان صاحب رسول الله صلى الله علیه وسلم قال لما توفى أبو بکر سجى بثوب فارتجت المدینة بالبکاء ودهش کیوم قبض رسول الله صلى الله علیه وسلم وجاء علی بن أبی طالب مسترجعا مسرعا وهو یقول الیوم انقطعت خلافة النبوة ... فسماک الله فی کتابه صدیقا فقال والذی جاء بالصدق محمد صلى الله علیه وسلم وصدق به أبو بکر ... رواه البزار وفیه عمر ابن إبراهیم وهو کذاب .

مجمع الزوائد - الهیثمی - ج 9 - ص 47 – 48 .

هنگامی که ابوبکر از دنیا رفت ، او را با پارچه‌ای پوشاندند ، مدینه از گریه مردمان به لرزش افتاد ‌؛ همانند روزی که پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) از دنیا رفته بود . علی بن أبی طالب (علیه السلام) در حالی که «انا لله وإنا الیه راجعون» را بر زبان داشت ، با سرعت آمد و فرمود : امروز خلافت پیامبر قطع شد ... خداوند تو را در کتابش صدیق نامید و فرمود‌: مراد از «جاء بالصدق» رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) و مراد از «صدق به» ابوبکر است .

این روایت را بزاز نقل کرده است و در سند آن عمر بن ابراهیم است که او بسیار دروغگو است .

و ابن حجر عسقلانی در این باره می گوید :

ومن طریق لین إلى علی بن أبی طالب الذی جاء بالصدق محمد صلى الله علیه وسلم والذی صدق به أبو بکر .

فتح الباری - ابن حجر - ج 13 - ص 413 .

از طریق علی بن أبی طالب (علیه السلام) با سندی که قابل احتجاج نیست ، نقل شده است که مراد از « الذی جاء بالصدق» رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) و مراد از «الذی صدق به» ابوبکر است .

امام علی علیه السلام ،‌ ابوبکر را کاذب و غادر می‌داند :

نظر حقیقی امیر المؤمنین علیه السلام در باره ابوبکر و عمر همان است که در صحیح مسلم آمده است ؛ آن‌جا که به نقل از خلیفه دوم می‌نویسد :

قَالَ فَلَمَّا تُوُفِّىَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله علیه وسلم- قَالَ أَبُو بَکْرٍ أَنَا وَلِىُّ رَسُولِ اللَّهِ -صلى الله علیه وسلم- فَجِئْتُمَا تَطْلُبُ مِیرَاثَکَ مِنَ ابْنِ أَخِیکَ وَیَطْلُبُ هَذَا مِیرَاثَ امْرَأَتِهِ مِنْ أَبِیهَا فَقَالَ أَبُو بَکْرٍ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله علیه وسلم- « مَا نُورَثُ مَا تَرَکْنَا صَدَقَةٌ ». فَرَأَیْتُمَاهُ کَاذِبًا آثِمًا غَادِرًا خَائِنًا ... ثُمَّ تُوُفِّىَ أَبُو بَکْرٍ وَأَنَا وَلِىُّ رَسُولِ اللَّهِ -صلى الله علیه وسلم- وَوَلِىُّ أَبِى بَکْرٍ فَرَأَیْتُمَانِى کَاذِبًا آثِمًا غَادِرًا خَائِنًا ... .

صحیح مسلم ، ج 5 ، ص 157 ، کتاب الجهاد ، باب حکم الفئ .

پس از وفات رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) ابوبکر گفت : من جانشین رسول خدا هستم ،‌ شما دو نفر (عباس و علی ) آمدید و تو ای عباس میراث برادر زاده‌ات را درخواست کردی و تو ای علی میراث فاطمه دختر پیامبر را .

ابوبکر گفت : رسول خدا فرموده است : ما چیزی به ارث نمی‌گذاریم ، آن‌چه می‌ماند صدقه است و شما او را دروغگو ، گناه‌کار ، حیله‌گر و خیانت‌کار معرفی کردید ...

پس از مرگ ابوبکر ،‌ من جانشین پیامبر و ابوبکر شدم و باز شما دو نفر مرا خائن ، دروغگو و گناهکار خواندید .

با این حال چگونه می‌شود که امیر المؤمنین علیه السلام در هنگام مرگ خلیفه اول آمده باشد و آن سخنان را گفته باشد ؟

آیه در شأن امیر المؤمنین علیه السلام نازل شده است :

از طرف دیگر ، روایات فراوانی در کتاب‌های اهل سنت وجود دارد که این آیه از قرآن کریم در حق امیر المؤمنین علیه السلام نازل شده است . از آن جایی که در این باره روایات بسیاری وجود دارد ، ما به جهت اختصار به چند روایت بسنده می‌کنیم .

آلوسی ، مفسر مشهور اهل سنت در تفسیرش می‌نویسد :

وقال أبو الأسود . ومجاهد فی روایة . وجماعة من أهل البیت . وغیرهم : الذی صدق به هو علی کرم الله تعالى وجهه .

تفسیر الآلوسی - الآلوسی - ج 24 - ص 3 .

ابو اسود و مجاهد در روایتی ، جماعتی از اهل بیت (علیهم السلام) و غیر آن‌ها گفته‌اند : مراد از «الذی صدق به» علی (علیه السلام) است .

و سیوطی در الدر المنثور می‌نویسد :

وأخرج ابن مردویه عن أبی هریرة والذی جاء بالصدق قال رسول الله صلى الله علیه وسلم وصدق به قال علی بن أبی طالب رضی الله عنه .

الدر المنثور - جلال الدین السیوطی - ج 5 - ص 328 .

و حاکم حسکانی در شواهد التنزیل شش روایت در این باره نقل می کند که ما به سه تای از آن‌ها اکتفا می‌کنیم :

810 - حدثنا السید أبو منصور ظفر بن محمد الحسینی رحمه الله حدثنا أبو الحسین علی بن عبد الرحمان بن عیسى بن مأتی بالکوفة ، حدثنا الحبری حدثنا الحسن بن الحسین العرنی حدثنا علی بن القاسم ، عن عبد الوهاب بن مجاهد ، عن أبیه فی قول الله تعالى : ( والذی جاء بالصدق وصدق به ) قال : ( الذی ) جاء بالصدق رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم ، و ( الذی ) صدق به علی .

شواهد التنزیل - الحاکم الحسکانی - ج 2 - ص 178 .

813 - فی ( التفسیر ) العتیق : وسعید بن أبی سعید التغلبی عن أبیه ، عن مقاتل بن سلیمان ، عن الضحاک : عن ابن عباس ( فی تفسیر قوله تعالى : ( والذی جاء بالصدق وصدق به ) ) قال : هو النبی جاء بالصدق ، و ( الذی ) صدق به علی بن أبی طالب .

شواهد التنزیل - الحاکم الحسکانی - ج 2 - ص 180 .

812 - أخبرناه أبو عبد الرحمان محمد بن أحمد القاضی ب الریوند ) أخبرنا أبو محمد الحسن بن محمد بن أحمد بن أیوب الزوری بالری أخبرنا أبو بکر الجعابی حدثنا الحسین بن علی السلولی بالکوفة ( أخبرنا ) محمد بن الحسن السلولی حدثنا عمر بن سعد ( الأسدی ) البصری عن لیث : عن مجاهد ( فی قوله تعالى ) ( والذی جاء بالصدق وصدق به ) قال : ( جاء بالصدق ) رسول الله . و ( صدق به ) علی بن أبی طالب . ( رواه أیضا ) أبو بکر السبیعی عن الحسین به .

شواهد التنزیل - الحاکم الحسکانی - ج 2 - ص 179 – 180 .

و ابن مردویه اصفهانی در مناقبش این سه روایت را نقل می‌کند :

عن أبی هریرة : ( والذی جآء بالصدق ) قال : رسول الله ( صلى الله علیه وسلم ) ، ( وصدق به ) قال : علی بن أبی طالب ( رضی الله عنه ) .

عن مجاهد فی الآیة قال : ( وصدق به ) علی بن أبی طالب .

عن أبی جعفر ( علیه السلام ) : ( الذی جآء بالصدق ) محمد ( صلى الله علیه وآله ) . والذی ( وصدق به ) علی بن أبی طالب .

مناقب علی بن أبی طالب (ع) وما نزل من القرآن فی علی (ع) - أبی بکر أحمد بن موسى ابن مردویه الأصفهانی - ص 314 – 315 .

و ابن عساکر نیز روایات فراوانی را نقل می‌کند که ما فقط یکی از آن‌ها را ذکر می‌کنیم :

عن ابن مجاهد عن أبیه فی قوله عز وجل " والذی جاء بالصدق وصدق به " قال الذی جاء بالصدق رسول الله ( صلى الله علیه وسلم ) وصدق به علی بن أبی طالب .

تاریخ مدینة دمشق - ابن عساکر - ج 42 - ص 360 .